Bệnh thoái hóa điểm vàng (AMD) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây suy giảm thị lực và mù lòa ở người cao tuổi trên toàn thế giới. Bệnh này ảnh hưởng đến tế bào cảm quang – những tế bào phát hiện ánh sáng trong mắt – và gây ra sự mất dần dần của tầm nhìn trung tâm. Hiện nay, không có phương pháp điều trị nào hiệu quả cho bệnh này. Tuy nhiên, một nghiên cứu tiền lâm sàng mới đây đã cho thấy liệu pháp tế bào gốc có thể là một giải pháp tiềm năng để phục hồi thị lực cho những người mắc AMD và các bệnh mắt khác gây mù.
Nghiên cứu sử dụng tế bào gốc nhân sơ để sản xuất các tế bào tiền thân tế bào cảm quang – những tế bào có khả năng biến đổi ánh sáng thành tín hiệu được gửi đến não.
Các tế bào tiền thân được cấy ghép vào võng mạc bị tổn thương của các mô hình thí nghiệm và đã mang lại kết quả phục hồi thị lực đáng kể.
Phương pháp này khác với các nghiên cứu trước đây vì sử dụng các protein laminin để kích thích quá trình phân hóa của tế bào gốc và tạo ra các miếng tế bào có cấu trúc giống như võng mạc người.
Nghiên cứu này là một bước tiến quan trọng trong việc khám phá liệu pháp tế bào gốc cho việc thay thế tế bào cảm quang và cải thiện chất lượng cuộc sống cho những người mắc các bệnh mắt gây mù.
Liệu pháp tế bào gốc: Một hy vọng mới cho những người mắc AMD
Giới thiệu về AMD
AMD là viết tắt của Age-related Macular Degeneration, hay bệnh thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi tác. Điểm vàng là một vùng nhỏ ở trung tâm của võng mạc – lớp màng nhạy sáng ở phía sau của mắt – có chức năng giúp chúng ta nhìn rõ các chi tiết nhỏ, như đọc sách, xem hình ảnh hay lái xe. Khi điểm vàng bị tổn thương do quá trình lão hóa hoặc các yếu tố khác, chúng ta sẽ gặp khó khăn khi thực hiện các hoạt động này và có thể mất đi một phần lớn của tầm nhìn trung tâm.
AMD là một bệnh mắt nguy hiểm có thể gây ra sự suy giảm thị lực và mù lòa ở người cao tuổi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), AMD là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa ở các nước phát triển và là nguyên nhân thứ ba gây mù lòa suy giảm thị lực ở người cao tuổi trên toàn thế giới. Ước tính có khoảng 196 triệu người mắc AMD trên toàn cầu vào năm 2020 và con số này có thể tăng lên 288 triệu vào năm 2040.
AMD ảnh hưởng đến tế bào cảm quang – những tế bào phát hiện ánh sáng trong mắt – và gây ra sự mất dần dần của tầm nhìn trung tâm. Tế bào cảm quang có hai loại chính: tế bào côn và tế bào thoi. Tế bào côn có vai trò trong việc nhìn rõ các chi tiết và các màu sắc, trong khi tế bào thoi có vai trò trong việc nhìn trong bóng tối và phát hiện chuyển động. Cả hai loại tế bào này đều được hỗ trợ bởi một lớp tế bào gọi là tế bào sắc tố võng mạc (RPE). RPE có chức năng cung cấp dinh dưỡng, oxy và các chất chống oxy hóa cho tế bào cảm quang, loại bỏ các chất thải và ngăn chặn sự phát triển của các mạch máu bất thường.
Khi AMD xảy ra, RPE bị tổn thương hoặc chết dần dần, làm giảm khả năng hỗ trợ cho tế bào cảm quang. Điều này dẫn đến sự suy yếu hoặc chết của tế bào cảm quang, gây ra sự giảm độ sắc nét và độ nhạy của tầm nhìn trung tâm. Ngoài ra, AMD cũng có thể kích hoạt quá trình viêm và oxy hóa trong võng mạc, làm gia tăng sự thoái hóa của các tế bào.
AMD là một bệnh mãn tính và không thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, có một số phương pháp điều trị và phòng ngừa có thể giúp làm chậm quá trình tiến triển của bệnh và giảm thiểu các biến chứng. Một trong những phương pháp mới đang được nghiên cứu là liệu pháp tế bào gốc, với hy vọng có thể khôi phục lại chức năng của võng mạc và cải thiện thị lực cho những người mắc AMD và các bệnh mắt gây mù khác.
Các loại AMD
Có hai loại AMD: khô và ướt. Loại khô chiếm khoảng 80-90% số ca mắc AMD và thường có triệu chứng nhẹ hơn. Loại khô xảy ra khi các tế bào của điểm vàng bị thoái hóa dần dần và gây ra sự mất màu và sự giảm độ nhạy của tầm nhìn trung tâm. Loại ướt xảy ra khi các mạch máu bất thường mọc ra từ lớp dưới của võng mạc và gây ra sự rò rỉ máu và dịch. Loại ướt thường gây ra sự suy giảm thị lực nhanh chóng và nghiêm trọng hơn.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Nguyên nhân chính của AMD là quá trình lão hóa tự nhiên của mắt. Tuy nhiên, có một số yếu tố nguy cơ khác có thể tăng cường hoặc làm chậm quá trình này, bao gồm:
Di truyền: Có nhiều nghiên cứu cho thấy AMD có tính di truyền cao. Nếu bạn có người thân trong gia đình mắc AMD, bạn có nguy cơ cao hơn bình thường.
Chủng tộc: Các nghiên cứu cũng cho thấy AMD thường gặp hơn ở người da trắng so với người da đen hay da vàng.
Giới tính: Phụ nữ có xu hướng mắc AMD nhiều hơn nam giới, có thể do tuổi thọ trung bình cao hơn hoặc do ảnh hưởng của các hormone nữ.
chế độ ăn uống: Một chế độ ăn uống giàu chất béo, cholesterol, đường và muối có thể làm tăng nguy cơ AMD. Ngược lại, một chế độ ăn uống giàu rau xanh, trái cây, cá và các chất chống oxy hóa có thể làm giảm nguy cơ AMD.
Tình trạng sức khỏe: Một số bệnh lý như tiểu đường, cao huyết áp, béo phì và viêm khớp có thể làm tăng nguy cơ AMD.
Ánh sáng xanh: Ánh sáng xanh là một phần của ánh sáng mặt trời và cũng được phát ra từ các thiết bị điện tử như điện thoại, máy tính hay tivi. Ánh sáng xanh có thể gây hại cho võng mạc nếu tiếp xúc quá nhiều hoặc quá gần.
Triệu chứng và chẩn đoán
Triệu chứng đầu tiên của AMD thường là sự giảm độ sắc nét của tầm nhìn trung tâm. Bạn có thể gặp khó khăn khi đọc sách, xem tivi hay nhận diện khuôn mặt. Bạn cũng có thể nhìn thấy các vết đen hoặc trắng ở trung tâm của tầm nhìn, hoặc các đường thẳng bị cong hoặc méo. Triệu chứng này có thể xuất hiện từ từ hoặc nhanh chóng, tùy thuộc vào loại AMD bạn mắc phải.
Để chẩn đoán AMD, bạn cần đến bác sĩ mắt để kiểm tra võng mạc và điểm vàng. Bác sĩ có thể sử dụng một số phương pháp như:
Kiểm tra thị lực: Bác sĩ sẽ yêu cầu bạn nhìn vào một bảng chữ cái hoặc hình ảnh và kiểm tra xem bạn có nhìn rõ được không.
Kiểm tra võng mạc: Bác sĩ sẽ nhỏ thuốc giãn đồng tử vào mắt của bạn để có thể nhìn rõ hơn võng mạc và điểm vàng. Bác sĩ sẽ dùng một đèn pin và một kính lúp để quan sát các dấu hiệu của AMD, như các vết đốm hoặc các mạch máu bất thường.
Kiểm tra Amsler: Bác sĩ sẽ cho bạn nhìn vào một tờ giấy có các đường thẳng song song và vuông góc với nhau. Bạn sẽ được yêu cầu báo cho bác sĩ biết nếu bạn nhìn thấy các đường thẳng bị cong, méo hoặc thiếu sót.
Chụp ảnh võng mạc: Bác sĩ có thể dùng các phương pháp chụp ảnh như quang học đồng pha (OCT) hay tiêm thuốc nhuộm để có được hình ảnh chi tiết hơn về võng mạc và điểm vàng.
Điều trị và phòng ngừa
Hiện nay, không có phương pháp điều trị nào có thể khôi phục lại tế bào cảm quang đã bị tổn thương do AMD. Tuy nhiên, có một số cách để làm chậm quá trình tiến triển của bệnh và giảm thiểu các biến chứng, bao gồm:
Dùng thuốc: Có một số loại thuốc có thể giúp ngăn chặn sự phát triển của các mạch máu bất thường ở loại AMD ướt. Các thuốc này được tiêm trực tiếp vào trong mắt và có thể giúp duy trì hoặc cải thiện tầm nhìn cho một số người.
Phẫu thuật: Có một số kỹ thuật phẫu thuật có thể được áp dụng cho loại AMD ướt, như điều trị laser hoặc cấy ghép thiết bị phóng đại. Tuy nhiên, các kỹ thuật này chỉ được dùng cho một số trường hợp cụ thể và có thể gây ra các tác dụng phụ.
Liệu pháp tế bào gốc: Đây là một phương pháp mới đang được nghiên cứu để khắc phục thiếu hụt của các phương pháp điều trị hiện có. Liệu pháp này dựa trên việc sử dụng các tế bào gốc nhân sơ – những tế bào có khả năng biến đổi thành bất kỳ loại tế bào nào trong cơ thể – để tạo ra các tế bào tiền thân tế bào cảm quang. Các tế bào này sau đó được cấy ghép vào võng mạc bị tổn thương để thay thế cho các tế bào cảm quang đã chết. Một nghiên cứu tiền lâm sàng gần đây đã cho thấy kết quả khả quan khi sử dụng phương pháp này cho các mô hình thí nghiệm. Tuy nhiên, liệu pháp này vẫn cần được kiểm tra kỹ lưỡng hơn trước khi có thể áp dụng cho người.
Thay đổi lối sống: Bạn có thể làm một số điều để giảm nguy cơ mắc AMD hoặc làm chậm quá trình tiến triển của bệnh, như:
Ngừng hút thuốc hoặc giảm thiểu lượng thuốc lá.
Ăn uống cân bằng và đa dạng, bổ sung các chất chống oxy hóa như vitamin C, E, A, lutein và zeaxanthin.
Giảm cân nếu bạn bị béo phì hoặc thừa cân.
Kiểm soát huyết áp và mức đường trong máu nếu bạn mắc cao huyết áp hoặc tiểu đường.
Hạn chế tiếp xúc với ánh sáng xanh và sử dụng kính râm hoặc kính lọc ánh sáng xanh khi ra ngoài hoặc làm việc với các thiết bị điện tử.
Kiểm tra thường xuyên võng mạc và điểm vàng để phát hiện sớm các dấu hiệu của AMD.
Kết luận
AMD là một bệnh mắt nguy hiểm có thể gây ra sự suy giảm thị lực và mù lòa ở người cao tuổi. Bệnh này ảnh hưởng đến tế bào cảm quang trong võng mạc và gây ra sự mất dần dần của tầm nhìn trung tâm. Hiện nay, không có phương pháp điều trị nào có thể khôi phục lại tế bào cảm quang đã bị tổn thương do AMD. Tuy nhiên, có một số cách để làm chậm quá trình tiến triển của bệnh và giảm thiểu các biến chứng, như dùng thuốc, phẫu thuật, liệu pháp tế bào gốc và thay đổi lối sống. Bạn nên kiểm tra thường xuyên võng mạc và điểm vàng để phát hiện sớm các dấu hiệu của AMD và tìm kiếm sự tư vấn của bác sĩ mắt khi có triệu chứng bất thường.
Dịch bởi Phương Quyên & nhóm chuyên gia dinh dưỡng tại Đại Học Stanford (USA).
