Hóa trị liệu là một phương pháp điều trị ung thư bằng cách sử dụng các loại thuốc có khả năng tiêu diệt hoặc ngăn chặn sự phát triển của các tế bào ung thư. Tuy nhiên, hóa trị liệu cũng có thể ảnh hưởng đến các tế bào khỏe mạnh trong cơ thể, gây ra các tác dụng phụ như buồn nôn, nôn mửa, mất cảm giác vị giác, chán ăn, viêm miệng, táo bón hoặc tiêu chảy. Do đó, việc duy trì một chế độ ăn uống cân bằng và đủ chất là rất quan trọng để giúp bệnh nhân hóa trị liệu duy trì sức khỏe và khả năng chống lại bệnh tật. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một số nguyên tắc dinh dưỡng cơ bản cho bệnh nhân hóa trị liệu, cũng như một số lời khuyên và gợi ý về thực phẩm và đồ uống phù hợp.
Bệnh nhân hóa trị liệu nên ăn đủ lượng calo và protein để duy trì cân nặng và sức mạnh.
Bệnh nhân hóa trị liệu nên ăn nhiều loại rau quả, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu chất xơ để cải thiện tiêu hóa và ngăn ngừa táo bón hoặc tiêu chảy.
Bệnh nhân hóa trị liệu nên uống nhiều nước và các loại nước không có caffeine để giữ ẩm cho cơ thể và giảm thiểu các triệu chứng khô miệng hoặc viêm miệng.
Bệnh nhân hóa trị liệu nên tránh ăn các loại thực phẩm có thể kích thích hoặc gây kích ứng cho niêm mạc dạ dày ruột, như các loại thực phẩm cay, chua, mặn, chiên xào, hay có chứa rượu hoặc gia vị.
Bệnh nhân hóa trị liệu nên ăn nhỏ và thường xuyên trong ngày để giảm buồn nôn và nôn mửa. Ngoài ra, bệnh nhân cũng nên ăn từ từ và nhai kỹ thức ăn để dễ tiêu hóa hơn.
Bệnh nhân hóa trị liệu nên lựa chọn các loại thực phẩm và đồ uống mà họ thích và có thể chịu được. Nếu bệnh nhân mất cảm giác vị giác hoặc có vị lạ trong miệng, họ có thể thử thay đổi vị của thức ăn bằng cách sử dụng các loại gia vị khác nhau hoặc ăn kèm với chanh, dấm hoặc đường.
Ăn đủ lượng calo và protein
Calo là năng lượng cần thiết cho cơ thể hoạt động. Protein là chất xây dựng cho các mô và cơ bắp. Bệnh nhân hóa trị liệu có nhu cầu calo và protein cao hơn bình thường do cơ thể phải chống lại bệnh tật và phục hồi sau điều trị. Nếu bệnh nhân không ăn đủ calo và protein, cơ thể sẽ sử dụng các nguồn dự trữ của mình, dẫn đến sự giảm cân, suy nhược và mất cơ. Do đó, bệnh nhân hóa trị liệu nên ăn đủ lượng calo và protein để duy trì cân nặng và sức mạnh.
Một số loại thực phẩm giàu calo và protein bao gồm:
Bệnh nhân hóa trị liệu có thể tăng lượng calo và protein trong bữa ăn bằng cách:
Thêm bơ, dầu ăn, margarin, phô mai hoặc kem vào các loại rau quả, ngũ cốc hoặc mì
Thêm sữa đặc, kem hoặc phô mai vào các loại súp, nước ép trái cây hoặc sinh tố
Thêm thịt, cá, trứng, đậu, đỗ hoặc hạt vào các loại salad, sandwich hoặc món chính
Ăn các loại bánh quy, bánh ngọt hoặc kẹo làm món tráng miệng hoặc ăn vặt
Ăn nhiều loại rau quả, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu chất xơ
Rau quả là nguồn cung cấp vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa cho cơ thể. Ngũ cốc nguyên hạt là nguồn cung cấp carbohydrate phức tạp cho năng lượng. Cả hai loại thực phẩm này đều giàu chất xơ. Chất xơ là chất không tiêu hóa được trong thực phẩm giúp cải thiện tiêu hóa và ngăn ngừa táo bón hoặc tiêu chảy. Bệnh nhân hóa trị liệu nên ăn nhiều loại rau quả, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu chất xơ để duy trì sức khỏe của hệ tiêu hóa và cung cấp dưỡng chất cho cơ thể.
Một số loại ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu chất xơ bao gồm:
Gạo lứt, gạo nâu
Mì ăn liền
Bánh mì nguyên hạt
Bắp rang
Hạt yến mạch
Bệnh nhân hóa trị liệu có thể tăng lượng rau quả và chất xơ trong bữa ăn bằng cách:
Ăn một phần rau quả với mỗi bữa ăn
Ăn một quả trái cây hoặc một phần rau quả làm món ăn vặt
Thêm rau xanh lá vào các loại súp, sandwich hoặc món chính
Thêm trái cây khô hoặc hạt vào các loại sữa chua, bánh ngọt hoặc bắp rang
Thay thế gạo trắng bằng gạo lứt hoặc gạo nâu
Thay thế bánh mì trắng bằng bánh mì nguyên hạt
Thay thế mì trắng bằng mì ăn liền
Uống nhiều nước và các loại nước không có caffeine
Nước là chất quan trọng cho sự sống của cơ thể. Nước giúp duy trì cân bằng nước và điện giải, vận chuyển dưỡng chất và chất thải, bôi trơn các khớp và niêm mạc, điều hòa nhiệt độ cơ thể và hỗ trợ hệ miễn dịch. Bệnh nhân hóa trị liệu có thể mất nước do nôn mửa, tiêu chảy, đổ mồ hôi hoặc khô miệng. Do đó, bệnh nhân hóa trị liệu nên uống nhiều nước và các loại nước không có caffeine để giữ ẩm cho cơ thể và giảm thiểu các triệu chứng khô miệng hoặc viêm miệng.
Một số loại nước không có caffeine bao gồm:
Nước lọc, nước khoáng
Nước ép trái cây
Nước chanh
Nước dừa
Nước ngọt không có caffeine
Bệnh nhân hóa trị liệu có thể tăng lượng nước uống trong ngày bằng cách:
Uống một ly nước trước và sau mỗi bữa ăn
Uống một ly nước khi thấy khát hoặc khô miệng
Mang theo một chai nước khi ra ngoài hoặc đi làm
Thêm chanh, dưa chuột, bạc hà hoặc gừng vào nước để tăng vị
Thay đổi loại nước uống để không nhàm chán
Tránh ăn các loại thực phẩm có thể kích thích hoặc gây kích ứng cho niêm mạc dạ dày ruột
Một số loại thực phẩm có thể kích thích hoặc gây kích ứng cho niêm mạc dạ dày ruột của bệnh nhân hóa trị liệu, gây ra các triệu chứng như đau bụng, ợ chua, khó tiêu hoặc viêm loét. Do đó, bệnh nhân hóa trị liệu nên tránh ăn các loại thực phẩm này để giảm thiểu sự khó chịu và bảo vệ sức khỏe của hệ tiêu hóa.
Một số loại thực phẩm có thể kích thích hoặc gây kích ứng cho niêm mạc dạ dày ruột bao gồm:
Các loại thực phẩm cay, chua, mặn, chiên xào, hay có chứa rượu hoặc gia vị
Các loại thực phẩm có chứa caffeine như cà phê, trà đen, sô cô la
Các loại thực phẩm có chứa axit như cam, chanh, dâu tây
Các loại thực phẩm khó tiêu như ngô, khoai môn, khoai sọ
Các loại thực phẩm có chứa lạc hoặc đậu phộng
Bệnh nhân hóa trị liệu có thể lựa chọn các loại thực phẩm và đồ uống dễ tiêu và không kích thích cho niêm mạc dạ dày ruột bằng cách:
Ăn các loại thực phẩm mềm, nhẵn, như cháo, súp, bánh mì mịn, bánh bao
Ăn các loại thực phẩm có vị ngọt hoặc béo, như sữa, kem, mật ong, đường
Ăn các loại thực phẩm có vị nhạt hoặc không có vị, như gạo, mì, bún
Uống các loại nước không có caffeine hoặc có chứa sữa, như nước ép trái cây không chua, sữa đặc, sinh tố
Uống các loại nước ấm hoặc lạnh hơn nước nóng hoặc nước đá
Ăn nhỏ và thường xuyên trong ngày
Một trong những tác dụng phụ phổ biến của hóa trị liệu là buồn nôn và nôn mửa. Điều này có thể làm giảm cảm giác thèm ăn và khả năng tiêu hóa của bệnh nhân. Do đó, bệnh nhân hóa trị liệu nên ăn nhỏ và thường xuyên trong ngày để giảm buồn nôn và nôn mửa. Ngoài ra, bệnh nhân cũng nên ăn từ từ và nhai kỹ thức ăn để dễ tiêu hóa hơn.
Một số lời khuyên và gợi ý cho bệnh nhân hóa trị liệu khi ăn nhỏ và thường xuyên trong ngày bao gồm:
Ăn ít nhất 5-6 bữa nhỏ trong ngày thay vì 3 bữa lớn
Ăn một bữa nhỏ trước khi đi hóa trị liệu và mang theo một số thức ăn nhẹ để ăn sau khi điều trị
Ăn một bữa nhỏ trước khi ngủ để giảm buồn nôn vào buổi sáng
Ăn các loại thức ăn khô hoặc cứng, như bánh quy, bánh mì khô, khoai tây chiên
Ăn các loại thức ăn có vị ngọt hoặc mặn, như kẹo cao su, kẹo mút, bắp rang
Tránh ăn các loại thức ăn có mùi hôi hoặc khó chịu, như cá, thịt chín, rau sống
Tránh uống nước khi ăn để không làm đầy dạ dày. Uống nước giữa các bữa ăn hoặc sau khi ăn ít nhất 30 phút
Lựa chọn các loại thực phẩm và đồ uống mà bạn thích và có thể chịu được
Một tác dụng phụ khác của hóa trị liệu là mất cảm giác vị giác hoặc có vị lạ trong miệng. Điều này có thể làm giảm hứng thú với việc ăn uống của bệnh nhân. Do đó, bệnh nhân hóa trị liệu nên lựa chọn các loại thực phẩm và đồ uống mà họ thích và có thể chịu được. Nếu bệnh nhân mất cảm giác vị giác hoặc có vị lạ trong miệng, họ có thể thử thay đổi vị của thức ăn bằng cách sử dụng các loại gia vị khác nhau hoặc ăn kèm với chanh, dấm hoặc đường.
Một số lời khuyên và gợi ý cho bệnh nhân hóa trị liệu khi lựa chọn các loại thực phẩm và đồ uống mà họ thích và có thể chịu được bao gồm:
Ăn các loại thực phẩm mà họ đã từng thích trước khi điều trị hoặc có kỷ niệm tốt với chúng
Thử các loại thực phẩm mới hoặc khác văn hóa để tăng sự hấp dẫn
Sử dụng các loại gia vị như muối, tiêu, ớt, tỏi, hành, gừng, nước mắm, nước tương để tăng vị mặn
Sử dụng các loại gia vị như đường, mật ong, si rô, sữa đặc, kem để tăng vị ngọt
Sử dụng các loại gia vị như chanh, dấm, cam thảo, bạc hà để tăng vị chua
Ăn kèm với chanh, dấm hoặc đường để giảm vị đắng hoặc tanh
Ăn kèm với kem hoặc sữa để giảm vị cay hoặc chua
Ăn kèm với bánh quy hoặc bánh mì khô để giảm vị ngấy hoặc nhớt
Kết luận
Hóa trị liệu là một phương pháp điều trị ung thư hiệu quả nhưng cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ cho sức khỏe và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Việc duy trì một chế độ ăn uống cân bằng và đủ chất là rất quan trọng để giúp bệnh nhân hóa trị liệu vượt qua giai đoạn điều trị khó khăn này. Bệnh nhân hóa trị liệu nên ăn đủ lượng calo và protein để duy trì cân nặng và sức mạnh, ăn nhiều loại rau quả, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu chất xơ để cải thiện tiêu hóa và ngăn ngừa táo bón hoặc tiêu chảy, uống nhiều nước và các loại nước không có caffeine để giữ ẩm cho cơ thể và giảm thiểu các triệu chứng khô miệng hoặc viêm miệng, tránh ăn các loại thực phẩm có thể kích thích hoặc gây kích ứng cho niêm mạc dạ dày ruột, ăn nhỏ và thường xuyên trong ngày để giảm buồn nôn và nôn mửa, và lựa chọn các loại thực phẩm và đồ uống mà họ thích và có thể chịu được. Bằng cách tuân theo những nguyên tắc dinh dưỡng cơ bản này, bệnh nhân hóa trị liệu có thể nâng cao sức khỏe và tinh thần của mình trong quá trình chiến đấu với ung thư.
Dịch bởi Phương Quyên & nhóm tại Đại Học Stanford (USA).
Citing Medicine: The NLM Style Guide for Authors, Editors, and Publishers [Internet]. 2nd ed. Patrias K, Wendling D, editors. Bethesda (MD): National Library of Medicine (US); 2007 [updated 2009 Oct 21; cited 2023 Jun 27]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK7256/
