Bạn có bao giờ cảm thấy như mình đang nhìn thấy bản thân từ bên ngoài, hoặc như mọi thứ xung quanh bạn không có thật? Nếu bạn thường xuyên hoặc liên tục có những cảm giác này, bạn có thể mắc rối loạn tách biệt nhân cách – thực tại (depersonalization-derealization disorder). Đây là một rối loạn tâm lý khá hiếm gặp, nhưng có thể gây ra nhiều khó khăn và phiền toái trong cuộc sống. Bài viết này sẽ giới thiệu về các triệu chứng, nguyên nhân và điều trị của rối loạn này.
Rối loạn tách biệt nhân cách – thực tại là khi bạn cảm thấy mình đang quan sát bản thân từ bên ngoài hoặc mọi thứ xung quanh bạn không có thật, hoặc cả hai.
Những cảm giác này có thể rất khó chịu và khiến bạn cảm thấy như đang sống trong một giấc mơ.
Nhiều người có thể trải qua những cảm giác này một cách thoáng qua, nhưng khi chúng kéo dài hoặc không bao giờ biến mất và ảnh hưởng đến khả năng hoạt động của bạn, nó được coi là một rối loạn.
Rối loạn này thường xuất hiện ở tuổi thanh thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành, và có liên quan đến các trải nghiệm hoặc sự kiện gây ra căng thẳng hoặc tổn thương tinh thần nghiêm trọng.
Điều trị chủ yếu cho rối loạn này là trị liệu tâm lý (psychotherapy), đôi khi kết hợp với thuốc.
Giới thiệu
Rối loạn tách biệt nhân cách – thực tại là một rối loạn tâm lý hiếm gặp, khiến bạn có cảm giác như đang quan sát bản thân từ bên ngoài hoặc mọi thứ xung quanh bạn không có thật, hoặc cả hai. Những cảm giác này có thể rất khó chịu và khiến bạn cảm thấy như đang sống trong một giấc mơ. Bạn có thể không còn nhận ra được bản sắc, cảm xúc hay ký ức của mình. Bạn cũng có thể không còn liên kết được với người thân hay với môi trường xung quanh. Bạn có thể lo lắng rằng mình sẽ “điên” và liên tục kiểm tra xem mình có tồn tại hay không, hay xác định cái gì là thật.
Nhiều người có thể trải qua những cảm giác này một cách thoáng qua, ví dụ khi đang căng thẳng, sợ hãi hay say rượu. Nhưng khi những cảm giác này kéo dài hoặc không bao giờ biến mất và ảnh hưởng đến khả năng hoạt động của bạn, nó được coi là một rối loạn. Rối loạn này có thể gây ra nhiều khó khăn và phiền toái trong cuộc sống, như ảnh hưởng đến các mối quan hệ, công việc hay học tập.
Rối loạn này thường xuất hiện ở tuổi thanh thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành, và có liên quan đến các trải nghiệm hoặc sự kiện gây ra căng thẳng hoặc tổn thương tinh thần nghiêm trọng. Điều trị chủ yếu cho rối loạn này là trị liệu tâm lý (psychotherapy), đôi khi kết hợp với thuốc.
Triệu chứng
Triệu chứng của rối loạn tách biệt nhân cách – thực tại bao gồm:
Cảm thấy mình đang là một người quan sát của những suy nghĩ, cảm xúc, cơ thể hay một phần cơ thể của mình – ví dụ như bạn đang bay lơ lửng trên không trung nhìn xuống bản thân.
Cảm thấy như một con rô bốt hoặc như bạn không kiểm soát được lời nói hay hành động của mình.
Cảm thấy cơ thể, chân hay tay của bạn bị biến dạng, to lớn hoặc nhỏ bé, hoặc như đầu bạn bị bọc bằng bông.
Cảm thấy tê liệt hoặc mất cảm giác về giác quan hay phản ứng với thế giới xung quanh bạn.
Cảm thấy ký ức của bạn thiếu cảm xúc, và có thể là ký ức của bạn hoặc không.
Cảm thấy xa lánh hay không quen thuộc với môi trường xung quanh – ví dụ như bạn đang sống trong một bộ phim hay một giấc mơ.
Cảm thấy tách rời cảm xúc với những người bạn quan tâm, như bạn đang bị chia cách bởi một tấm kính.
Cảm thấy mọi thứ xung quanh bạn bị méo mó, mờ nhạt, không màu sắc, hai chiều hoặc giả tạo, hoặc có ý thức và sự rõ ràng cao hơn về môi trường xung quanh bạn.
Cảm thấy biến dạng về khái niệm thời gian, ví dụ như những sự kiện gần đây cảm giác như đã xa xưa.
Những cơn tách biệt nhân cách – thực tại có thể kéo dài từ vài giờ, vài ngày, vài tuần cho đến vài tháng. Ở một số người, những cơn này trở thành những cảm giác liên tục của tách biệt hoặc biến dạng, có thể có lúc tốt hơn hoặc tồi tệ hơn.
Những cảm giác thoáng qua của tách biệt hoặc biến dạng không nhất thiết là một nguyên nhân để lo lắng. Nhưng khi những cảm giác này nghiêm trọng hoặc liên tục và làm ảnh hưởng đến khả năng hoạt động của bạn, nó có thể là dấu hiệu của rối loạn tách biệt nhân cách – thực tại hoặc một rối loạn sức khỏe thể chất hoặc tinh thần khác.
Bạn nên đi khám bác sĩ nếu bạn có những cảm giác tách biệt hoặc biến dạng khi:
Chúng gây ra sự khó chịu hoặc lo lắng.
Chúng làm ảnh hưởng đến công việc, học tập hoặc các mối quan hệ của bạn.
Chúng làm bạn lo lắng về sức khỏe của mình.
Nguyên nhân
Nguyên nhân của rối loạn tách biệt nhân cách – thực tại chưa được hiểu rõ, nhưng có thể liên quan đến một số yếu tố, bao gồm:
Các trải nghiệm hoặc sự kiện gây ra căng thẳng hoặc tổn thương tinh thần nghiêm trọng, ví dụ như bạo lực gia đình, bị lạm dụng tình dục hoặc bị bỏ rơi khi còn nhỏ .
Các trải nghiệm gây ra sự mất kiểm soát hoặc cảm giác không an toàn, ví dụ như tai nạn giao thông, bệnh tật nghiêm trọng hoặc chiến tranh .
Các trải nghiệm gây ra sự phân ly giữa cảm xúc và thực tế, ví dụ như sử dụng chất kích thích hoặc thuốc lợi tiểu .
Điều trị
Điều trị chủ yếu cho rối loạn này là trị liệu tâm lý (psychotherapy), đôi khi kết hợp với thuốc. Mục tiêu của điều trị là giúp bạn hiểu và đối phó với những cảm giác tách biệt hoặc biến dạng, và để ngăn chặn hoặc giảm thiểu các cơn tái phát .
Kết luận
Rối loạn tách biệt nhân cách – thực tại có thể gây ra nhiều khó khăn và phiền toái trong cuộc sống. Tuy nhiên, với sự hiểu biết và điều trị phù hợp, bạn có thể học cách đối phó với những cảm giác này và sống cuộc sống đầy đủ và hạnh phúc .
Dịch bởi Phương Quyên & nhóm tại Đại Học Stanford (USA).
Nguồn tham khảo
[American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub; 2013.]
[Simeon D, Abugel J. Feeling unreal: Depersonalization disorder and the loss of the self. Oxford University Press; 2006.]
